به گزارش پول و تجارت، گروه فرهنگ و ادب، طاهره طهرانی: منیژه عبدالهی استاد زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه علوم پزشکی شیراز هست و در زمینه‌های مختلف ادبیات فارسی مانند حافظ پژوهی، تحلیل متون ادب فارسی، ادبیات زنان و شعر و ادبیات داستانی معاصر فعالیت‌های پژوهشی قابل توجهی داشته هست. عبدالهی مدیر بخش آموزش و عضو هیئت‌مدیره مرکز حافظ‌شناسی شیراز هست و در بخش تصحیح انتقادی متون فارسی و نسخ خطی، تمرکز عمده اش بر تصحیح متون علمی و پزشکی ایرانی هست. قسمت دوم گفتگو با او درباره کتابهایی هست که ترجمه یا تصحیح کرده، که مشروح آن را می‌خوانید:
درباره کتابهایی که تصحیح یا ترجمه کردید توضیح می‌دهید؟
نخستین آنها، کتابی دو جلدی هست با عنوان «فرهنگ‌نامه جانوران در ادب فارسی» همان‌گونه که از نامش پیداست، حدود هشتاد جانور را در نظر گرفته و سابقه کهن این جانوران را از ریشه نام‌های آن ها گرفته تا نخستین نمودهای آنان در کهن ترین آثار پیش از اسلام بررسی کرده و سپس نمودهای آن ها را در منابع اسلامی از قرآن و حدیث و احکام شرعی مربوط به آنها پی گرفته و سرانجام تصویرهای ادبی هر جانور را در متون ادب پارسی تا حدود قرن هفتم هجری پیگیری کرده هست.
چرا تا قرن هفتم؟
علت این هست که پس از این دوره، تصاویر نمادین این جانوران به حالت تثبیت‌شده و تکرارپذیری رسیده‌اند. این کتاب از این جهت حائز اهمیت هست که به ما امکان می‌دهد درک کنیم چگونه جایگاه یک جانور در طول تاریخ فرهنگی ما دگرگون شده هست. بعضی از آنها سیری صعودی داشته‌اند؛ به‌عنوان نمونه، شیر و چندین وحوش دیگر همچون ببر و پلنگ و گرگ که در دوران پیش از اسلام منفی بوده‌اند و در دسته «گرگ سردگان» از آفریدگان اهریمن محسوب می‌شدند، رفته‌رفته به نماد قدرت و شجاعت تبدیل شدند و شیر که رسما به مقام سلطنت رسید. یعنی تمام تصاویر و وجوه منفی آنها مثبت گردید و در مقابل، جانورانی مانند جغد، یا خوک و سگ که در دوران باستان به استناد متون زرتشتی موجوداتی مقدس شمرده می‌شدند مثلا جغد که یاور سروش قرار دارای بود و به او در راندن دیوان از سرزمین مردمان یاری می‌رساند، پس از اسلام به دلایل بسیار که چندین از آنها قابل تبیین هست، رفته‌رفته ستاره اقبالشان افول کرده و جایچندین اوقات منفی پیدا کرده‌اند. این کتاب، این تحولات را به تفصیل مستند کرده و نشان داده هست.
و کتاب بعدی؟
دومین کتاب هم کتابی تحت عنوان «آیین‌ها و اسطوره‌هایِ عربِ پیش از اسلام» که چندین سال پیش توسط انتشارات علم به چاپ رسیده هست. این اثر، ترجمه‌ای مستقیم از عربی هست. نویسنده کتاب محمود سلیم الحوت با دقتی بسیار و روشی متین و علمی تمام منابع عربی را از پیش از اسلام تا حوالی قرن سوم و چهارم هجری دیده و کتاب بسیار مستند و قابل اعتمادی محسوب خواهد گردید. این اثر به آیین‌های مختلف شبه‌جزیره عربستان می‌پردازد؛ در حالی که عموماً ما فقط بت‌پرستی آن دوره را میدانیم، این کتاب آیین‌های گوناگونی همچون ستاره‌پرستی، پرستش عناصر طبیعت، وجود بتکده‌ها و خانه‌های متعدد شبیه به کعبه را در دوران جاهلی در مناطق مختلف عربستان، شیوه‌های حج جاهلی و بسیاری از اعتقادات و آیین‌های آن دوران مثلا اعتقاد به اجنه یا روش‌های مختلف تفأل با ازلام یا بسیاری از معتقدات کهن جاهلی را به شیوه‌ای مستند و دقیق توضیح داده هست.
یعنی در جاهای مختلف کعبه‌های مختلف وجود داشته هست؟
این کتاب ریشه‌های چندین عادات و باورهای خرافی را هم روشن می‌سازد؛ برای مثال، فال گرفتن با عطسه یا با پرواز پرندگان. حتی امروزه نیز هنگامی که فردی عطسه انجام می‌دهد، به او می‌گوییم «خیر باشه» که بازمانده‌ای از آن باورهای قدیمی هست. این عمل که به آن «عطاس» گفته میشده، در گذشته نوعی فال به شمار می‌رفته هست. دیدگاه‌های مطرح شده در این کتاب درباره بت‌ها هم جالب توجه هست و برای بسیاری از آنها داستان‌هایی در میان مردم جاهلی روایت می شده هست؛ شامل اینکه صفا و مروه در دوران جاهلیت دو بت بودند که هر کدام بر سر تپه‌ای قرار داشتند و مردم در خلال حج، بین این دو سعی می‌کردند که به معنای راه رفتن و چیزی شبیه به دویدن بین دو تپه هست. این کتاب بسیار رنگارنگ و حاوی اطلاعات جالب و ارزشمندی هست.
و کتاب دیگر؟
کتابی دیگر که به‌تازگی با همکاری سرکار خانم دکتر احیا احمدصالح ترجمه نمودیم، اثری هست با عنوان «حدیث دیگران». عنوان اصلی این کتاب «شرق‌شناسی در برابر غرب‌شناسی» است. نویسنده این اثر خانم لیتیسیا ننکت استاد استرالیایی-فرانسوی هستند. محور اصلی این کتاب، بررسی شرق از دیدگاه غرب‌شناسان هست و بحث می کند که چه عواملی، تصویرها و دریافت‌های شرق شناسان را رقم زده هست و به نظر نویسنده یکی از عوامل بسیار مهمی که در تصویر سازی از شرق در دیدگاه غربیان، تأثیر گذار بوده و هم‌چنان تأثیرگذار هست، آثار ادبی و به ویژه آثار داستانی هست که از شرق به غرب ترجمه و منتقل خواهد گردید یا مستقیما به وسیله نویسندگان ایرانی به زبان‌های غربی نوشته می شود. در دیدگاه غرب‌شناسان تأثیر می‌گذارد. یکی از عوامل مهمی که نویسنده بر آن تأکید دارد، نقش داستان‌ها و روایت‌هایی هست که درباره شرق نوشته می‌شوند و نگرش غرب‌شناسان را شکل می‌دهند. خوشبختانه این کتاب در سال ۱۴۰۰ به عنوان اثر شایسته تقدیر در بخش ترجمه شناخته گردید.
کتابی که در زمینه پزشکی ایرانی داشتید کدام هست؟
چندینین کتاب در زمینه پزشکی ایرانی تاکنون تصحیح و چاپ شده هست که در اینجا مجال معرفی آنها نیست و از آن میان به یک اثر بسیار معتبر با عنوان «معالجات عقیلی» اشاره می‌کنم که به یاری همکارم خانم دکتر پردیس بدر، تصحیح نموده‌ایم و انتشارات چوگان آن را به چاپ رسانده هست. این کتاب در واقع آخرین دانشنامه بزرگ پزشکی سنتی ایرانی به شمار می‌رود و امکان دارد بیان کرد جامع علوم و دانش پزشکی ایرانی پیش از دوران مدرن هست. نکته جالب توجه که ادعای یاد شده را تقویت می کند، هویت مؤلف یعنی عقیلی خراسانی شیرازی (یا عقیلی شیرازی خراسانی) هست. خاندان پدری عقیلی اهل خراسان بودند که گویا حوالی قرن هفتم به شیراز مهاجرت کردند و ماندگار شدند. آنها با خود دانش و متون پزشکی شرق ایران را آوردند. سپس خاندان عقیلی با خانواده پزشکان شیراز پیوند یافتند و چنین گردید که عقیلی از جانب مادر، وارث سنت پزشکی جنوب ایران (مکتب شیراز) بوده و از طرف پدر، وارث سنت پزشکی شرق ایران (خراسان بزرگ) به شمار می‌رود. بنابراین، این کتاب به گونه‌ای دو سنت بزرگ فکری پزشکی را در خود گرد آورده و تلفیق نموده هست.
این دو سنت نخست در این فرد نویسنده جمع شده و بعد در این کتاب!
این کتاب بسیار مفصل و حجیم و دارای بیش از دو هزار صفحه هست. کاربرد آن بسیار گسترده هست و فرآیند تصحیح و آماده‌سازی آن تا مرحله چاپ، تلاش فراوانی را طلبید که خوشبختانه به نتیجه رسید.
کتاب دیگری نیز وجود دارد که بنده آن را تحت عنوان «شربت‌کده عطارِ هارونی» ترجمه و ارائه کرده‌ام. این اثر، کتابی در حوزه داروسازی هست که توسط مؤلفی به نام «کوهینِ عطار» در قرن ششم هجری در اسکندریه به زبان عربی تألیف شده هست. نام این کتاب در عربی «منهاج الدکان و دستور الاعیان» هست که به فارسی با عنوان «شربت‌کده هارونی» ترجمه شده هست.
ویژگی بسیار شگفت‌انگیز این کتاب آن هست که حدود یک‌چهارم ابتدایی آن به معرفی انواع شربت‌ها اختصاص یافته هست. به‌گونه‌ای که گویی مؤلف در شیراز مستقر بوده و به توصیف شربت‌هایی همچون سکنجبین، شربت آلبالو، به‌لیمو دیگر شربت‌ها پرداخته هست. این شباهت‌ها حیرت‌انگیز هست و این گمان را تقویت انجام می‌دهد که مبانی فرهنگی و دانشی در این حوزه میان مناطق مختلف جهان آن روز در جریان بوده هست. از جهت داروسازی بسیار قابل توجه هست اما از آن مهم تر از منظر مسائل جنبی داروسازی مثلاً عوارض جانبی داروها و چگونگی برطرف کردن آنها، شرح دقیق یک داروخانه در قرون میانه با قفسه‌ها و ظروف و لوازم اندازه‌گیری داروها و شیوه‌های بسته‌بندی و شیوه و میزان مصرف هر دارو همگی در این کتاب درج شده هست. نکته جالب آن که نویسنده به شرح بیان کرده که هر دارو باید در چه ظرفی و چه جنسی نگهداری شود. او از ظروف چوبی، مسی، و سفالی و محفظه‌های آهنی و کیسه‌های کرباس و چگونگی آویزان کردن آن ها به شرح گزارش داده هست.
چقدر جالب هست! اینقدر دقیق؟
بله، همانطور که گفتم این کتاب نشان‌دهنده فرهنگی عظیم و دقیق هست که متأسفانه ما امروز از آن غافل هستیم. در این کتاب خیلی دقیق اشاره انجام می‌دهد که جنس ظرف بر روی کیفیت دارو تأثیر می‌گذارد و مشخص انجام می‌دهد که برای هر نوع دارویی چه نوع بسته‌بندی مناسب هست. حتی روش تشخیص داروهایی که تاریخ مصرف آن منقضی شده را نیز شرح می‌دهد و نیز طریقه تشخیص داروهای اصلی را از داروهای تقلبی با توصیف رنگ، بو یا قوام یا دیگر ویژگی‌های هر دارو، آموزش می دهد.
به علاوه دو، بر روی کتاب‌های دیگری همچون «شرح و توضیح کتاب هدایه المتعلمین فی الطب» و، کتاب «محذورات» در حوزه سم‌شناسی و کتاب «الواح الصحه» را نیز کار کرده و آنها را تصحیح و منتشر کرده‌ام.
دیدگاه‌ها