به گزارش شبکه خبر: گروه فرهنگ و ادب – فاطمه نعمتی: «فرار ماردوش» به نویسندگی سمیه سلیمانی، داستانی برای نوجوانان هست که در حوزه تاریخ انقلاب نوشته شده و انتشارات چاپ و نشر بین‌الملل آن را منتشر کرده هست. این اثر در چهارمین دوره جایزه شهید اندرزگو، رتبه سوم را در بخش داستان کودک و نوجوان کسب کرده هست. این کتاب، اولین داستان سمیه سلیمانی در حوزه ادبیات نوجوان هست.
داستان «فرار ماردوش» از علی سیزده‌ساله بیان می‌کند و نرگس پانزده‌ساله. علی، شب‌ها برای صید مخفیانه، همراه پدرش به دریا می‌رود و در جریان سختی‌های زندگی با دریای بزرگ‌تری مواجه خواهد گردید که در پیچ‌وخم موج‌هایش، مسیر نجات واقعی را پیدا انجام می‌دهد. قصه‌های شاهنامه در ذهن علی الگویی برای ایستادن می‌سازد و همراهی همدلانه دوستانش، درست‌ماندن را به علی می‌آموزد. از طرفی، خواهرش نرگس نیز به علی می‌پیوندد تا با ظلم مبارزه کند؛ اما آن‌ها لو می‌روند و خان می‌خواهد خانواده علی و نرگس را با اجبار نرگس به ازدواج با او تحت فشار بگذارد تا آن‌ها را تحویل ساواک ندهد.
سمیه سلیمانی در گفت‌وگو با ما از قصه پشت انتشار این کتاب گفته و از ضرورت جزئی‌نویسی در حوزه تاریخ به‌ویژه تاریخ انقلاب اسلامی برای نوجوانان. این گفت‌وگو را امکان داردید در ادامه بخوانید:
قصه پشت انتشار این کتاب چیست؟
من در شهر زیبای بندر انزلی به دنیا آمده و در همین شهر بزرگ شده‌ام. همواره دلم می‌خواست از شهرم بنویسم. شهید بایندر یکی از قهرمان‌های کمترشناخته‌شده بندر انزلی هست. این شهید بزرگوار اهل بندر انزلی نیست؛ اما در شهریور ۱۳۲۰ ایشان فرمانده نیروی دریایی ایران در شمال کشور و شهر بندر انزلی بودند. علی‌رغم اینکه به ایشان فرمان داده گردید تا پست فرماندهی را ترک و راه را برای ورود دشمن به شهر باز کنند اما ایشان ایستادگی کردند تا ننگ خیانت به کشور را بر دوش نکشند. مزار این شهید هم در مقر نیروی دریایی بندر انزلی هست. «فرار ماردوش» با هدف گفتن از شهید بایندر شروع گردید؛ هرچندین که جریان داستان به مسائل دیگری هم کشیده گردید و فضای شهر بندر انزلی را در سال ۵۷ به تصویر کشید.
نیز، بندر انزلی در بزنگاه‌های مهم تاریخ ایران به سبب موقعیت خاص جغرافیایی و داشتن مرز دریایی از شهرهای بسیار مهم به حساب می‌آمد؛ شهری که علی‌رغم این اهمیت، چندینان شناخته‌شده نیست و لزوم گفتن از تاریخ این شهر را برای خودم از ضروریات می‌دانستم.
شما داستانی نوشته‌اید با پس‌زمینه تاریخی و اجتماعی که از بی‌عدالتی بیان می‌کند و فعالیت‌های مبارزاتی نوجوانان و جوانان برای به سرانجام رسیدن انقلاب اسلامی. از چه تکنیک‌ها و قواعدی استفاده کردید تا این موضوعات نسبتاً سنگین و مفاهیم کلان برای نوجوانِ امروز جذاب و خواندنی شود؟
یکی از مؤثرترین ابزارهایی که در نوشتن این داستان به کمکم آمد، استفاده از عناصر بومی و اقلیمی قرار دارای بود. مددگرفتن از طبیعت زیبای بندر انزلی و تطابق حال‌وهوای متغیر دریا با رفتارهای دوران نوجوانی، ملموس‌کردن فضای داستان را برای مخاطب آسان‌تر کرد. از طرفی تلاش در پویا نگه داشتن جریان داستان در همراهی مخاطب نوجوان امکان داردد بسیار مؤثر باشد. نهایت تلاش در ایجاد فراز و نشیب‌های مناسب در فضای داستان که مطابق با حوادث و واقعیت‌های تاریخی باشد، انجام شده هست؛ امیدوارم که این مهم محقق شده باشد.
در این داستان، ازدواج یک دختر پانزده‌ساله گره خورده هست به حق‌السکوت یک خان و ظلم او به مردم به‌ویژه خانواده این دختر. او مجبور هست به‌خاطر لو نرفتن مبارزات‌شان با آن خان ازدواج کند. در اسناد و مدارک به‌جای‌مانده از قبل انقلاب یا مشاهدات و تجربه مردم، چقدر این‌گونه رفتارها و ظلم‌ها بین خان‌ها و مردم رواج داشته هست؟
گمان می‌کنم همه شهرهای ایران که تجربه نظام ارباب و رعیتی را در حافظه تاریخی خود داشته باشند، این قبیل تجربه‌های تلخ و ظلم به طبقه رعیت را درک کرده‌اند. هنوز هم در قصه‌های پدربزرگ و مادربزرگ‌هایی که دوران ظلم طاغوت را درک کرده‌اند، این چنین خاطراتی که بین فامیل و دوست و آشنا اتفاق افتاده به وفور یافت خواهد گردید.
آیا شما بر خود وظیفه‌ای احساس کردید که این رنج و ظلمی را که بر دختران تحمیل شده، برای نسل امروز به‌ویژه دختران امروز روایت کنید یا نگاهتان معطوف به دختران نبود و کل بی‌عدالتی‌ها را مدنظر داشته‌اید؟
هدف اصلی به تصویر کشیدن ظلم و بی‌عدالتی به‌صورت کلی قرار دارای بود؛ اما زندگی نرگس این ظلم و بی‌عدالتی را شفاف‌تر نشان می‌داد. از طرفی مقایسه‌ای اجمالی بین شرایط زندگی دختران در گذشته‌ای نه‌چندینان دور با شرایط فعلی در ایجاد انگیزه و حس امید به زندگی در دختر نوجوان امروزی امکان داردد مؤثر باشد. نرگس، نماینده تمام دخترانی هست که رنج زندگی در دوران طاغوت را درک کرده‌اند. نرگس در جریان داستان رشد انجام می‌دهد و تلاشی برای مقابله با ترس‌هایش دارد. این تلاش امکان داردد به‌طور ضمنی برای نوجوان امروزی الگوساز باشد.
جزئی‌نویسی در تاریخ انقلاب (مثل انتخاب یک سوژه ملموس برای مخاطب) چقدر برای روایت کامل و انتقال درست آن به نسل امروز مهم هست؟
به نظر من در حوزه ادبیات نوجوان جزئی‌نویسی یکی از ابزارهای بسیار مهم و کارساز به حساب می‌آید. نوجوان با محیط‌های کوچک‌تر بهتر امکان داردد ارتباط بگیرد. از طرفی مشاهده حجم ظلمی که در یک شهر کوچک مثل بندر انزلی اتفاق می‌افتاد برای ذهن نوجوان این امکان را به وجود می‌آورد همین نظام را به کل کشور تعمیم داده و عمق فاجعه را بهتر درک کند. ذکر این نکته هم لازم هست که هر کدام از شهرهای ایران بسته به اقلیم و شرایطی که داشتند نوع خاصی از ظلم را تجربه می‌کردند؛ مثلاً بندر انزلی در حوزه شیلات و صید ماهی مشکلات فراوانی دارای بود و سیاست‌های غلط دوران پهلوی، زندگی صیادان را دچار مشقت‌های زیادی کرده قرار دارای بود. به‌طور کل، توجه به محیط‌های کوچک‌تر، وجوه جدیدی از ظلم دوران پهلوی را نمایان انجام می‌دهد.
وضعیت ادبیات نوجوان بومی به‌خصوص داستان‌هایی را که از گیلان بگویند، چطور می‌بینید؟ در حوزه انقلاب‌نویسی برای نوجوانان نیز چطور هست؟
ادبیات نوجوان چه در حوزه اقلیمی‌نویسی و چه در وجه رمان‌های انقلابی، نیازمند یک همت جهادی از سوی نویسندگان دغدغه‌مند ایرانی هست. نظر به حجم تألیفات برون‌مرزی و محتوای آثار ترجمه‌شده در کشور که عمدتاً فضایی تاریک و مملو از ترس و ناامیدی را برای نوجوان به تصویر می‌کشند و سعی در قهرمان‌سازی‌های پوچ و بی‌اساس دارند، لازم هست تا نویسندگان داخلی آستین همت را بالا بزنند و با بهره‌گیری از محتوای تاریخی غنی این مرز و بوم، الگوهای صحیحی از قهرمانان ملی و روند روبه‌رشد این سرزمین را برای نوجوان در قالب داستان‌های پرکشش به رشته تحریر درآورند.
چرا داستان را به شاهنامه مرتبط کردید و این ارتباط به چه صورت شکل گرفته هست؟
شاهنامه بخشی جدانشدنی از تاریخ ایران هست و خرد جمعی مردمان این مرز و بوم، ارتباطی ناگسستی با این گنج ارزشمند تاریخی دارد. متأسفانه در دنیای امروز که اتکای نوجوانان به واقعیت‌های توخالی فضای مجازی زیاد شده و روزمرگی‌ها بخشی از گنجینه‌های ارزشمند تاریخی را در پیچ‌وتاب تصویرسازی‌ها و محتواهای نادرست به سمت فراموشی می‌برد، لزوم گفتن از اساطیر ایرانی و گنجینه ارزشمند زبان فارسی لابه‌لای قصه‌ای که از تاریخ ایران بیان می‌کند، ضروری قرار دارای بود. این مسئله هم در گفت‌وگوها و روابط دوستانه دو نفر از شخصیت‌های اصلی داستان شکل گرفت.
ارزش‌های پهلوانی در داستان شما دیده خواهد گردید. در زمانه امروز که سیاست‌های پشتِ تولید ابزارهای نوین، سعی در حذف ارزش‌های اخلاقی و پهلوانی دارند، تألیف آثاری مانند داستان «فرار ماردوش» چه کمکی به تربیت کودکان و نوجوانان ایرانی انجام می‌دهد؟
آنچه که مسلم هست ضرورت گفتن از ارزش‌های اخلاقی و پهلوانی هست؛ اما چطور گفتن این مفاهیم از اهمیت بیشتری برخوردار هست. زبان نصیحت برای نوجوان امروزی که در معرض انواع تبلیغات رنگارنگ و جذاب رسانه‌های معاند قرار گرفته، نامکان داردد چندینان کارساز باشد؛ آنچه در این بین به کمک دغدغه‌مندان عرصه فرهنگ می‌آید، زبان داستان هست. داستان اگر جذاب و پرکشش باشد امکان داردد ارزش‌ها و مفاهیم متعالی را با زبانی خواستنی برای نوجوان مطرح کند و نوجوان در جریان هم‌ذات‌پنداری با شخصیت‌های داستان، ارزش‌ها را زندگی کند.
این اثر رتبه سوم در چهارمین دوره جایزه شهید اندرزگو را کسب کرده هست. تأثیر کیفی و کمی این جایزه و دیگر جوایز حوزه انقلاب اسلامی در ترویج داستان‌نویسی با این موضوعات را چطور می‌بینید؟
از یک جهت چنین جشنواره‌هایی امکان داردند با ارائه منابع مستند و قوی، برگزاری دوره‌های آموزشی، ایجاد محفل‌های گفت‌وگوی محتوامحور و شناخت آسیب‌های حوزه نوشتن در غنای آثار نویسندگان این عرصه تأثیرگذار باشند. از سویی دیگر، شناخت شخصیت ارزشمند و والایی همچون شهید اندرزگو امکان داردد الگویی مؤثر در جهت قوت‌گرفتن انگیزه نویسندگان برای ادامه مبارزه باشد؛ مبارزه‌ای که امروز نیاز به شدت و قوت بیشتری دارد، چه اینکه عرصه فرهنگ بیش از هر زمان دیگری در معرض تهاجمات دشمن قرار گرفته هست.
دیدگاه‌ها