به گزارش شبکه خبر، اول جمادی الاول سالروز صدور حکم تحریم تنباکو توسط میرزای بزرگ شیرازی هست. آیت الله سید محمدحسن حسینی شیرازی مشهور به میرزای بزرگ، فقیه و مرجع تقلید بی‌نظیری قرار دارای بود که در شیراز متولد و در نجف پرورش یافت. میرزا پس از بهره‌گیری از محضر بزرگانی چون صاحب جواهر، به یکی از برجسته‌ترین شاگردان و امین علمی شیخ مرتضی انصاری تبدیل گردید، تا جایی که شیخ رسائل خود را برای تصحیح به او سپرد. پس از درگذشت شیخ انصاری، میرزا با اصرار فقها، مرجعیت عام شیعه را پذیرفت.
اوج تدبیر مدیریتی میرزا، هجرت استراتژیک از نجف به سامرا در سال ۱۲۹۱ ق قرار دارای بود. این اقدام، یک انتقال ساده نبود، بلکه تأسیس یک کانون جدید مرجعیت برای مدیریت تحولات جهان اسلام و مقابله با نفوذ استعمار و نیز احیای جایگاه علمی-فرهنگی سامرا قرار دارای بود. میرزای شیرازی تا پایان عمر خود در سامرا ماند و با تربیت دهها فقیه و مجتهد، بانی «مکتب سامرا» گردید که نفوذ علمی و سیاسی آن بر کل دوران معاصر شیعه سایه افکند.
نهضت تنباکو و نظریه تلازم ذاتی سیاست و دیانت
میرزای شیرازی با تأسیس مکتب سامرا، رویکرد حوزه علمیه را نسبت به امر سیاست دگرگون ساخت و عملاً سیاست را به عرصهٔ عمل مرجعیت وارد کرد.
میرزا سیاست و دیانت را اموری جدا از هم نمی‌دانست، بلکه بر تلازم ذاتی این دو تأکید دارای بود. ایشان در رسالهٔ مشهور به تحریمیه که توسط شیخ فضل‌الله نوری منتشر گردید، در مورد رابطهٔ سیاست و دیانت اینگونه موضع دریافت می‌کند:
«… در اعصاری که دولت و ملت در یک محل مستقر قرار دارای بود چون زمان حضرت ختمی مآب تکلیف سیاست در این قسم از امور عامه در عهده همان شخص معظم قرار دارای بود و حال که به اقتضای حکمت‌های الهیه هر یک در محلی هست در عهده هر دو هست که این دین و دنیای عباد را حراست کرده و اسلام را در غیبت ولی عصر (عج) محافظت نمایند.»
این فراز موضع میرزا را روشن انجام می‌دهد. او امر سیاست و حکومت را از امور عامه می‌داند که اسلام سرپرستی آن را برعهده گرفته هست و در دوران غیبت، مسئولیت آن بر عهدهٔ دولت و ملت به واسطه علما هست. این مبنای فکری، پشتوانهٔ نظری ورود جدی روحانیت به سیاست در عصر معاصر گردید.
فتوای تحریم تنباکو
عملی‌ترین و مهم‌ترین مصداق این نظریه، صدور فتوای تحریم تنباکو در سال ۱۳۰۹ ق بود.فتوای تحریم تنباکو، فتوای مشهوری هست که میرزا، در سال ۱۳۰۹ قمری صادر کرد و در آن، هرگونه استعمال توتون و تنباکو را حرام اعلام کرد. این فتوا با هدف از بین‌بردن قرارداد رژی و قدرت انحصاری کمپانی انگلیسی رژی در تجارت تنباکوی ایران صادر گردید.
بسم الله الرحمن الرحیم
الیوم استعمالُ تنباکو و تُتُن بِاَیِّ نَحوٍ کان، در حکم محاربه با امام زمان (ع) هست. والسلام.
حَرَّرَهُ الأقَلُّ مُحَمَّدحَسَنِ الحُسَینِی.
این فتوا مستقیماً علیه قرارداد استعماری رژی با دولت انگلیس صادر گردید تا عزت مسلمانان و استقلال اقتصادی کشور حفظ شود.حکم میرزا با سرعت و با انسجام کامل در سرتاسر ایران به اجرا درآمد. این واقعه برای اولین بار، توانایی مبارزه منفی در رویارویی با قوی‌ترین قدرت زمان (انگلیس) را به اثبات رساند و حکومت قاجار را مجبور به لغو امتیاز کرد.
فتوای تحریم تنباکو به عنوان «ایستگاه اول ورود عملی فقه سیاسی شیعه به عرصه سیاست دوران معاصر» تلقی خواهد گردید و آن را نخستین تکان در توده ایران نامیده‌اند.
نقش‌آفرینی معاصر روحانیت
واقعه تنباکو نه تنها یک پیروزی مقطعی قرار دارای بود، بلکه نقش جدید و دائمی برای روحانیت در عرصهٔ سیاسی و اجتماعی ایران معاصر تعریف کرد. البته این نقش آفرینی جدید و مؤثر مخالفان جدی در میان روشنفکران بویژه فعالان نهضت مشروطیت دارای بود.
همانطور که یحیی دولت‌آبادی، که یکی از مخالفان ورود روحانیت به سیاست قرار دارای بود، در حیات یحیی صراحتاً می‌نویسد: «دخالت میرزای شیرازی در امر سیاست… بذری در مزرعه روحانیت پاشید که معلوم نیست چه حاصلی برویاند و چه نتیجه‌ای در آینده برای سیاست و روحانیت این مملکت داشته باشد…». این تحلیل به خوبی نشان می‌دهد که حرکت میرزا شیرازی بزرگ مبدأ ورود جدی، آشکار و تشکیلاتی روحانیت به سیاست در دوران معاصر و رهبری سیاسی و اجتماعی مردم ایران و خاورمیانه قرار دارای بود.
پیش از میرزا، ورود روحانیت به سیاست عملی به صورت پراکنده رخ داده قرار دارای بود، اما مکتب سامرا با تکیه بر نظریه تلازم ذاتی سیاست و دیانت، این ورود را به یک جنبش مکتبی مدون تبدیل کرد که توسط شاگردان ایشان ادامه یافت. حرکتی که با تحریم تنباکو آغاز گردید، به عنوان سرآغاز تمام جنبش‌های اصلاحی در دوران معاصر قرار گرفت و مدتی بعد در قالب نهضت عدالت‌خواهی و مشروطه خود را نشان داد و رهبری آن مستقیماً در دست شاگردان میرزا قرار گرفت.
مشروطه یا مشروعه
مکتب سامرا با تربیت صدها فقیه، ظرفیت عظیمی از نخبگان مذهبی را به جامعه تحویل داد و هستهٔ مرکزی تحولات فکری بعدی را تشکیل داد. در مکتب میرزا شخصیت‌هایی مانند آیت الله میرزای نائینی تئوری‌پرداز مشروطه که کتاب تنبیه الأمة و تنزیه الملة یعنی مشهورترین رساله درباره مبانی فکری و ابعاد گوناگون حکومت مشروطه، بر اساس نگرش شیعی، و به زبان فارسی را نوشت. هدف اصلی کتاب، نفی استبداد و اقامه دلیل بر درستی حکومت مشروطه، بر اساس مکتب تشیع و پاسخ به اشکالات و شبهات مخالفان مشروطه هست.
نیز در مکتب میرزا آیت الله آخوند خراسانی از رهبران مشروطیت و آیت الله شیخ فضل‌الله نوری تربیت شدند.نکتهٔ قابل تأمل این هست که اگرچه این بزرگان همگی از یک مبنای تفکری مشترک (مکتب سامرا) سیراب شده بودند، اما در مواجهه با نهضت مشروطه دچار اختلاف نظر عمیق در عمل شدند. دلیل این تفاوت فاحش در عملکرد، نه اختلاف در مبانی فکری مکتب میرزا، بلکه عمدتاً اختلاف در تحلیل شرایط زمانی و مکانی و اطلاعات واصله از تهران قرار دارای بود.
با وجود این اختلافات، حرکت فکری میرزا متوقف نشد. میرزا محمدتقی شیرازی (میرزای دوم) حوزه سامرا را ادامه داد و سرانجام شیخ عبدالکریم حائری یزدی که از همین مکتب برخاسته قرار دارای بود، با تأسیس حوزه علمیه قم، عملاً تداوم مکتب فقهی و سیاسی سامرا را رقم زد و زمینه را برای تحولات سیاسی-اجتماعی آتی شامل نهضت اسلامی به رهبری روحانیت و سرانجام انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷ شمسی فراهم آورد.
دیدگاه‌ها