چرا اقتصاد ترکیه در سطح دنیا ضعیف است؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در شرایطی که بحران اقتصادی گسترده و عمیق ترکیه را در برگرفته، کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی، در حال بررسی آسیب شناسانه بازار این کشور هستند.

آنان می‌گویند: ساختار نیمه سنتی اقتصاد ترکیه باعث گردیده که حتی بزرگترین برندهای اقتصادی این کشور، در برابر شرکت‌های بزرگ جهان، حرفی برای بیان کردن ندارای بوده باشند.

پروفسور دارون عجم اوغلو اقتصاددان برنده نوبل و از ارامنه ترکیه، بارها اعلام کرده که دو مشکل عمده اقتصاد این کشور عبارتند از: عدم انطباق با دنیای فن آوری و بهره وری پایین.

حالا مهمت اوغوتچو از دیپلمات‌های سابق ترکیه و از متخصصین برجسته حوزه‌های انرژی، مطالعات چین و اقتصاد جهان، در یاددارای بودی تحلیلی، به بررسی این موضوع پرداخته که چرا اقتصاد امروز ترکیه، وضعیت ضعیفی دارد. دیدگاه‌های این متخصص ترکیه را با هم مرور می‌کنیم:

غول‌های آنها، غول‌های ما

اعداد و ارقام، چندین اوقات اوقات به مراتب روشن‌تر و گویاتر از کلمات هستند. بر اساس تازه‌ترین آمارهای اقتصادی کشور، ارزش 10 شرکت بزرگ و در واقع 10 غول اقتصادی ترکیه 141.5 میلیارد دلار هست. در میان این 10 برند بزرگ، این اسامی درخشان را می‌بینید: ایش بانک، کوچ هلدینگ، ترکیش ایرلاین، شرکت نفتی توپراش، سلاح‌سازی آسلسان و چندین شرکت دیگر. اما همچنان که اشاره گردید همه این 10 غول بزرگ، روی هم رفته حتی 150 میلیارد دلار نمی‌ارزند. اما وقتی به صورت مالی اقتصاد جهانی نگاه می‌کنیم، تصویر به طرز چشمگیری تغییر انجام می‌دهد.

برای مثال، شرکت مشهور انویدیا (Nvidia Corporation) به عنوان سازنده پردازنده‌های گرافیکی،‏ به تنهایی، 5 هزار میلیارد دلار می‌ارزد! رقم را دوباره مرور کنیم: 5 هزار میلیارد دلار! به عبارت دیگر، یک غول فناوری آمریکایی 35 برابر بزرگتر از مجموع 10 غول برتر ترکیه هست.

این فقط مسئله ای مرتبط با حجم و اندازه اقتصادی نیست. مسئله قدرت، اعتماد، نوآوری و چشم‌انداز هست. ارزش بازار معادل پولی، باورِ یک شرکت به مفهوم آینده هست. در حالی که این باور در سطح جهانی به غول‌های فناوری آمریکا منتقل خواهد گردید، ترکیه همچنان معماری اقتصادی سنتی مبتنی بر صنعت، بانکداری، انرژی و ساخت و ساز را حفظ انجام می‌دهد. ولی ارزش بازار ترکیبی 10 غول و شرکت بزرگ جهان، حدوداً 25 هزا میلیارد دلار هست!

این فهرست شامل انویدیا، مایکروسافت، اپل، آلفابت، آمازون، متا، برادکام، تسلا، TSMC و برکشایر هاتاوی هست. ارزش ترکیبی این 10 شرکت حدوداً 40 برابر تولید ناخالص داخلی (GDP) ترکیه در سال 2024 هست.

یک تراشه، گران‌تر از یک تانکر نفت

یک بار دیگر لیست بالا را مرور کنیم. خواهیم دید که ویژگی مشترک پنج شرکت برتر در این موضوعات هست:
تولید آنها مبتنی بر داده‌ها، الگوریتم‌ها، هوش مصنوعی، نیمه‌هادی‌ها و معماری ابری هست، نه کالاهای ملموس.
با دیجیتالی گردیدن جهان به لطف این شرکت‌ها، ثروت از تولید فیزیکی به تولید دیجیتال تغییر انجام می‌دهد.
یک تراشه ارزشی بیش از یک تانکر نفت ایجاد انجام می‌دهد.
یک الگوریتم امکان داردد در عرض چندین ثانیه از کل ارزش افزوده یک سایت صنعتی فراتر رود.
این تحول روند بازارهای سرمایه را نیز تغییر داده هست.

زمانی، بزرگترین شرکت‌های جهان غول‌های انرژی، خودرو و صنعتی قرار دارای بودند. امروزه، غول‌های داده در صدر قرار دارند. بنابراین، اتکای مداوم ترکیه به «بتن، انرژی، فولاد، سوخت و بانکداری»، عقب‌ماندگی از روح زمانه هست.

غول‌های ترکیه: قوی اما محدود

شرکت‌های بزرگ و گروه‌های صنعتی پیشرو ترکیه از نظر تاریخی به موفقیت‌های خارق‌العاده‌ای دست یافته‌اند. موفقیت کوچ هولدینگ در بسیاری از زمینه‌ها، از تولید و صادرات گرفته تا هستقلال دفاعی و فناوری آسلسان و شبکه جهانی خطوط هوایی ترکیه، غیرقابل انکار هست.

با این حال، از نظر ارزش بازار، غول‌های ترکیه هنوز در رده متوسط قرار دارند. برای مثال، 141 میلیارد دلار حتی کمتر از نوسان هفتگی اپل هست. سرمایه‌گذاران در ترکیه هنوز بر سود کوتاه‌ مدت، ریسک ارز خارجی، تورم و تحولات سیاسی متمرکز هستند. به همین دلیل، چشم‌انداز رگردید بلندمدت، نه در سطح شرکت‌ها و نه در سطح کشور، وجود ندارد.

جادوی تحقیق و توسعه

با برتری انویدیا در تراشه‌های هوش مصنوعی، پیش‌بینی خواهد گردید که در سال‌های آینده، بیشترین سرمایه جهانی به این حوزه سرازیر شود. هزینه تحقیق و توسعه سالانه این شرکت حدود 17 میلیارد دلار هست. ولی کل هزینه تحقیق و توسعه تمام چندین صد شرکت فهرست گردیده در بورس ترکیه، کمتر از 2 میلیارد دلار هست! پس تفاوت فقط در پول نیست، بلکه در چشم‌انداز، آموزش و هستراتژی هست.

به این ارقام نگاه کنید:
ارزش بازار مایکروسافت 3.8 تریلیون دلار هست.
ارزش بازار اپل در محدوده 3.7 تریلیون دلار هست.

ارزش ترکیبی این دو شرکت بیشتر از مجموع کل غول‌های انرژی و خودروسازی فهرست گردیده در تمام بورس‌های اتحادیه اروپا هست. چرا چنین تفاوتی وجود دارد؟

1- ترکیب بخشی: در ترکیه، 7 شرکت از 10 شرکت برتر، صنعتی، انرژی یا مالی هستند ولی 8 شرکت از 10 شرکت برتر جهانی در حوزه فناوری فعالیت دارند. به عبارت دیگر، ما از مدل رگردید دارایی-محور و آنها از مدل ذهن-محور، پیروی می‌کنند.

2- عمق سرمایه: حجم معاملات روزانه وال هستریت از 500 میلیارد دلار فراتر می‌رود. ولی میانگین بورس هستانبول حدود 3 میلیارد دلار هست. هرچه جریان سرمایه عمیق‌تر باگردید، ارزش‌گذاری‌ها قوی‌تر هست.

3- ثبات و پیش‌بینی‌پذیری کلان: نوسانات نرخ ارز، نوسانات نرخ بهره و عدم قطعیت سیاسی، حق بیمه ریسک سرمایه‌گذاران خارجی را افزایش می‌دهد. با افزایش ریسک، ارزش بازار کاهش می‌یابد.

4- تحقیق و توسعه و نوآوری: هزینه‌های تحقیق و توسعه فقط یک فعالیت آزمایشچندین اوقات نیست، بلکه موضوع اعتماد بلندمدت هست. در ترکیه، اغلب پروژه‌های کوتاه‌مدت تحت حمایت دولت هستند. بخش خصوصی نیز سهم کمی از قرار دارای بودجه خود را به نوآوری پایدار اختصاص می‌دهد.

5- سرمایه انسانی و فرار مغزها: ترکیه جوانان آموزش‌دیده‌ای در رشته‌های مهندسی، مالی و فناوری اطلاعات تربیت انجام می‌دهد، اما نامکان داردد آنها را حفظ کند. فرار مغزهای واجد شرایط، پتانسیل را به نفع رقبای جهانی منحرف انجام می‌دهد.

6- حاکمیت شرکتی و اعتماد: سرمایه‌گذاران بین‌المللی به دنبال گزارش‌دهی شفاف، مدیریت مستقل و قطعیت قانونی هستند. بدون این عناصر، فقط «ارزش دارایی» ایجاد خواهد گردید، نه «ارزش برند».

تغییر قوانین بازی

در طول انقلاب صنعتی، ظرفیتِ تولید معیار موفقیت قرار دارای بود. ولی امروزه مقیاس اصلی، نوآوری و سرعت هست. حالا غول‌های جهانی نه از طریق انباشت سرمایه فیزیکی، بلکه از طریق انباشت سرمایه دیجیتال ارزش‌گذاری می‌شوند.

کارخانه‌های اپل عملاً وجود ندارند و اغلب کارها، برونسپارانه هست. با این حال، برند، اکوسیستم و زنجیره نرم‌افزاری آن میلیاردها دلار را مدیریت انجام می‌دهد. بخش عمده تولید تراشه‌های انویدیا در تایوان هست، با این حال، طراحی، صدور مجوز و کد هوش مصنوعی آن در آمریکا قرار دارد.
قدرت واقعی، نه در تولید، بلکه در طراحی هست.

نقاط قوت ترکیه

ترکیه هنوز پتانسیل منطقه‌ای عظیمی دارد. مانند بازار داخلی 85 میلیونی، جمعیت جوان و کارآفرین، مزیت جغرافیایی، زیرساخت‌های قوی صنعتی و انرژی، روند خودکفایی در فناوری‌های دفاعی. با این حال، برای اینکه این ابتکارات به رگردید پایدار تبدیل شوند، بازار سرمایه و سیهست‌های دولت باید همسو شوند.

غول‌های ترکیه ترازنامه‌های محکمی دارند، با این حال، برای اینکه در سطح جهانی دیده شوند، اصلاحات در سه حوزه اصلی ضروری هست:
1- گسترش بازار سرمایه: تسهیل عرضه عمومی، افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و تسریع دسترسی به صندوق‌های بین‌المللی ضروری هست. مرکز مالی هستانبول باید با جریان‌های سرمایه شروع به کار کند.

2- سرمایه‌گذاری در آموزش و تحقیق و توسعه: همکاری‌های دانشگاه و صنعت باید تشویق شود. سهم هزینه‌های تحقیق و توسعه در درآمد ملی باید از 1 درصد به حداقل 3 درصد افزایش یابد. تمرکز بر حوزه‌هایی مانند نرم‌افزار، انرژی، فناوری‌های پزشکی و هوش مصنوعی ضروری هست، نه فقط صنایع دفاعی.

3- ثبات کلان و قطعیت حقوقی: سرمایه‌گذاران خارجی بدون اطمینان از نرخ ارز، نرخ بهره و تورم قابل پیش‌بینی، هستقلال قضایی و برابری رقابتی، ترکیه را از دسته کشورهای با ریسک متوسط خارج نخواهند کرد.

دانشگاه‌های آمریکا، صندوق‌های سرمایه‌گذاری سیلیکون ولی، برنامه‌های تحقیق و توسعه وزارت دفاع و فرهنگ نوآوری بخش خصوصی، همگی در ظهور انویدیا نقش دارای بودند. وقتی کشوری «علم، امور مالی و سیهست‌های دولتی» را همسو انجام می‌دهد، شرکت‌های تریلیون دلاری ظهور می‌کنند.

با این حال، در ترکیه، این سه رکن اغلب به صورت جداگانه عمل می‌کنند:

• سیستم آموزشی در تولید علم شکست می‌خورد.
• سرمایه فاقد اعتماد و امنیت بلندمدت هست.
• بخش دولتی به جای هستراتژی دور اندیشانه، بر راه‌حل‌های کوتاه‌مدت تمرکز انجام می‌دهد.

بنابراین، ذهن‌های خلاق به کشورهای دیگر فرار می‌کنند، سرمایه به ارز خارجی فرار انجام می‌دهد و شرکت‌ها رگردید نمی‌کنند.

پنج گام واقع‌بینانه برای روز آتیی ترکیه

1- هستراتژی صادرات فناوری: هدف باید اقتصادی باگردید که توان صادرات فناوری دارای بوده باگردید نه فقط کالا. نرم‌افزارها، حسگرها و راه‌حل‌های انرژی تولید گردیده با مهندسی ترکیه باید به برندهای منطقه‌ای تبدیل شوند.

2- انباشت سرمایه محلی: صندوق‌های بازنشستگی، شرکت‌های بیمه و صندوق‌های ثروت باید به سرمایه‌گذاران داخلی بلندمدت تبدیل شوند. امروزه، 65 درصد از حجم معاملات در بورس هستانبول شامل اقدامات سفته بازانه و سودا گرانه کوتاه‌مدت هست.

3- معکوس کردن فرار مغزها: باید آزادی و محیط مناسب برای ایده‌ها فراهم شود، نه فقط حقوق ماهیانه کلان. باید کاری کنیم که دانشمندان، کارآفرینان و مهندسان جوان، ماندن در کشور خود را ترجیح دهند.

4- انقلاب دیجیتال و تحول سبز: باید خوشه‌های هستراتژیک در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، رباتیک، انرژی‌های تجدیدپذیر و اقتصاد هیدروژنی ایجاد شوند.

5- ایجاد برندها و روایت‌ها: ارزش جهانی نه تنها از طریق تولید، بلکه از طریق روایت نیز رگردید انجام می‌دهد. برندهای ترکیه‌ای باید روایت‌هایی را نه تنها برای بازار داخلی، بلکه برای جهان ایجاد کنند.

یک غول آمریکایی 5 هزار میلیارد دلار ارزش دارد. اما این ارزش، فقط پول نیست و به معنای نقش آفرینی در سازوکارهای تصمیم‌گیری جهانی هست. قدرت اقتصادی ترکیه، هم‌اکنون، نفوذ منطقه‌ای دارد، ولی در سطح جهانی، کافی نیست.

این وضعیت تنها در صورتی امکان داردد تغییر کند که شرکت‌ها در زنجیره ارزش جهانی ادغام شوند. موفقیت خطوط هوایی ترکیه در آسمان، قابلیت‌های دفاعی آسلسان و صادرات فناوری بایکار در این زمینه امیدوار کننده هست. اما این نمونه‌ها باید به صدها مورد برسند، نه فقط ده‌ها مورد.

باید بفهمیم که بازی تغییر کرده هست. نمی‌شود با نگاه رمانتیک و عاطفی دنبال این باشید که «بیایید ما هم یک اپل دارای بوده باشیم». نه. باید به دنبال توسعه مدل خودمان و بازی خودمان باشیم. رسیدن به سطح غول‌های جهانی نه تنها به یک تحول مالی، بلکه به یک تحول ذهنی نیز نیاز دارد. چشم‌انداز ترکیه باید گذار موفقیت‌آمیز از اقتصاد تولیدی به اقتصاد خلاق باگردید.
انتهای پیام/