شبکه خبر-گروه استان‌ها: دژمنده یا شهر زیرزمینی خوئین، اثری شگفت‌انگیز و بی‌همتا در روستای خوئین در فاصله حدود ۶۰ کیلومتری جاده زنجان – بیجار است. این روستا که خود از مقاصد جذاب گردشگری استان به شمار می‌رود، با وجود آثار تاریخی متنوع و بافت کهن، به‌ویژه با قرار گرفتن این شهر زیرزمینی در دل خود، از ظرفیت بالایی برای توسعه گردشگری برخوردار است.
این شهر زیرزمینی شامل دالان‌ها و اتاق‌های متعدد است که ساختار آن یادآور بازارچه‌ها و محله‌های قدیمی است؛ فضایی که گویی در روزگاری خاص، مردم برای اختفا یا پناه گرفتن از آن استفاده می‌کرده‌اند. بر اساس نظر کاوشگران، دژمنده در عمق تقریبی ۴ متری زمین ساخته شده و هنوز هدف دقیق احداث آن مشخص نیست.
در انتهای راهروی اصلی دژمنده، درِ سنگی بزرگی وجود دارد که با یک کتیبه حجاری‌شده همراه است؛ نوشته‌ای که تاکنون به‌طور کامل رمزگشایی نشده و طبق گفته اهالی، در گذشته کتیبه بزرگ‌تری نیز در این محل وجود داشته است.
درباره قدمت این سازه اختلاف‌نظرهایی وجود دارد؛ برخی آن را متعلق به دوران سلجوقی و برخی به عهد مغول نسبت می‌دهند
درباره قدمت این سازه نیز اختلاف‌نظرهایی وجود دارد؛ برخی آن را متعلق به دوران سلجوقی و برخی به عهد مغول نسبت می‌دهند. آنچه مسلم است، این دژ زیرزمینی با سیستم تهویه طبیعی و چند طبقه‌ای ساخته شده و در گذشته پناهگاهی ایمن برای مردم منطقه و نشان از هوش و مهارت سازندگان بوده است.
البته برخی پژوهشگران معتقدند دژمنده در گذشته به عنوان پناهگاه، محل ذخیره مواد غذایی و پناه از خطرات طبیعی و حملات دشمنان مورد استفاده قرار می‌گرفته است و این محل دنیایی پنهان در زیر زمین است که هنوز بسیاری از رازهای آن کشف نشده است.
با این حال، در سال‌های اخیر نفوذ رطوبت، سیلاب و فرسایش طبیعی، سقف و دیواره‌های این سازه تاریخی را تهدید می‌کند و مسئولان میراث فرهنگی باید با اختصاص بودجه و اجرای عملیات مرمت، مانع از نابودی تدریجی این میراث ارزشمند شوند.
در مسیرهای زیرزمینی دژمنده، فضاهایی وجود دارد که به انبار، محل سکونت و گذرگاه‌های ارتباطی با دیگر بناهای تاریخی روستا منتهی می‌شود. گفته می‌شود برخی از این مسیرها به مسجد قدیمی خوئین و حتی به درخت گردوی کهنسال روستا راه داشته‌اند.
با وجود ارزش تاریخی و معماری کم‌نظیر این مکان، متأسفانه دژمنده در سال‌های اخیر به دلیل نفوذ رطوبت و نبود مرمت تخصصی در معرض فرسایش قرار گرفته است. کارشناسان میراث فرهنگی تأکید دارند که حفاظت و مستندسازی این اثر می‌تواند گامی مهم در توسعه گردشگری فرهنگی و تاریخی زنجان باشد.
شهر زیرزمینی دژمنده امروز به عنوان یکی از ناشناخته‌ترین جاذبه‌های دست‌کند ایران، فرصتی استثنایی برای علاقه‌مندان به تاریخ، معماری سنتی و گردشگری ماجراجویانه فراهم کرده است؛ مکانی که در سکوت زمین، صدای تاریخ را به گوش می‌رساند.
ورودی شهر زیرزمینی خوئین در خطر ریزش و غیرقابل بازدید است
دهیار روستای تاریخی خوئین از توابع بخش حلب شهرستان ایجرود با اشاره به وضعیت نگران‌کننده بناهای تاریخی این روستا، گفت: نبود رسیدگی مناسب و تأخیر در مرمت آثار، موجب تعطیلی گردشگری در این منطقه شده است.
قاسم آزادپور در گفتگو با شبکه خبر اظهار کرد: روستای خوئین یکی از روستاهای تاریخی و گردشگری استان زنجان است که آثار ارزشمندی از دوره صفویه و پس از آن را در خود جای داده است. از جمله این آثار می‌توان به میل تاریخی خوئین، مسجد قدیمی، حمام سنتی، شهر زیرزمینی و ۱۷ آسیاب آبی اشاره کرد.
وی با ابراز نگرانی از وضعیت نابسامان شهر زیرزمینی خوئین تصریح کرد: ورودی این شهر تاریخی از سال ۱۳۹۰ بر اثر ریزش مسدود شده و تاکنون هیچ ورودی ایمن و استانداردی برای بازدید گردشگران احداث نشده است.
دهیار خوئین افزود: همان سال‌ها میراث فرهنگی اقدام به ساخت سکو و پله ورودی کرد، اما به‌دلیل شرایط جوی و ضعف اجرایی، آن بخش نیز فرو ریخت و اکنون هیچ‌گونه دسترسی ایمن وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه اخیراً حدود یک میلیارد تومان اعتبار برای سامان‌دهی ورودی شهر زیرزمینی تخصیص یافت و حتی آزمایش‌های فنی و فیزیکی نیز انجام شد، عنوان کرد: اما تاکنون اقدام اجرایی مشخصی از سوی میراث فرهنگی صورت نگرفته است و علی‌رغم پیگیری فرماندار ایجرود عملکرد میراث در این زمینه بسیار ضعیف بوده است.
آزادپور با اشاره به اینکه بخش‌هایی از شهر زیرزمینی در زیر خانه‌ها و باغات روستا قرار دارد، خاطرنشان کرد: بارها از میراث فرهنگی خواستیم نسبت به نحوه آبیاری باغ‌ها و ساخت‌وساز در این محدوده هشدارهای لازم را بدهند؛ چراکه آبیاری سنتی و غیر اصولی باغ‌ها یکی از عوامل اصلی ریزش لایه‌های زیرزمینی است.
مسجد تاریخی خوئین که از بناهای ارزشمند دوره صفویه است، در حال تخریب قرار دارد و نیازمند مرمت فوری است
وی در خصوص وضعیت دیگر آثار تاریخی خوئین نیز گفت: مسجد تاریخی خوئین که از بناهای ارزشمند دوره صفویه است، در حال تخریب قرار دارد و نیازمند مرمت فوری است و میراث فرهنگی اعلام کرده به دلیل کمبود بودجه، بناهای تاریخی را به بخش خصوصی واگذار خواهد کرد، اما تاکنون اقدامی در این خصوص انجام نشده است.
دهیار خوئین با اشاره به ظرفیت‌های گردشگری این روستا افزود: طبیعت زیبا، معماری تاریخی و بافت فرهنگی منحصربه‌فرد خوئین می‌تواند مقصد مهمی برای گردشگران باشد، اما نبود زیرساخت‌های لازم موجب شده حتی در برابر مسافران شرمنده شویم.
وی با تاکید بر لزوم ایجاد خانه‌های بوم گردی در روستای تاریخی خوئین، یادآور شد: اخیراً گروهی از گردشگران از اصفهان و کاشان به روستا آمدند، اما به دلیل وضعیت نامناسب بناها نتوانستند بازدیدی انجام دهند.
آزادپور بیان کرد: دهیاری آمادگی دارد در صورت همکاری میراث فرهنگی، حمام قدیمی روستا را با همکاری بخش خصوصی به اقامتگاه بوم‌گردی و موزه محلی تبدیل کند و امیدواریم با حمایت مسئولان، خوئین دوباره به جایگاه واقعی خود در گردشگری تاریخی استان زنجان بازگردد.
فرماندار ایجرود نیز با بیان اینکه شهر زیرزمینی دژمنده در خوئین مورد بی‌مهری میراث فرهنگی قرار گرفته و وزارت میراث فرهنگی باید برای ثبت جهانی آن تلاش کند، تأکید کرد: باید بهره‌برداری از این شهر زیرزمینی از طریق اعلام فراخوان به بخش خصوصی واگذار و در این شهر به روی گردشگران باز شود.
غلامرضا الهی‌سرشت در گفتگو با شبکه خبر با اشاره به اینکه روشنایی ایجاد شده در دژمنده در اثر بی‌توجهی از بین رفته است، ادامه داد: بالادست این منطقه واگذار شده و افراد خانه‌سازی کردند و آب ناشی از آبیاری باغچه‌ها به سقف این شهر نفوذ می‌کند و در آستانه تخریب قرار گرفته است اما بهسازی این منطقه جزو اولویت‌ها است تا از دژمنده را از تخریب نجات دهیم.
خوئین و دژ ساسانی؛ میراثی ارزشمند در آستانه احیا
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی زنجان به آخرین وضعیت شهر زیرزمینی خوئین و دژ تاریخی ساسانی اشاره کرد و گفت: خوئین یکی از آثار ارزشمند ثبت ملی شده استان است. متأسفانه در سال‌های گذشته به‌دلیل رانش زمین و نفوذ آب‌های سطحی، ورودی اصلی آن دچار مشکل شده بود.
مطالعات فنی احداث سازه ورودی به پایان رسیده و طراحی پلکان ورودی و مسیر بازدید انجام شده است
میکائیل موسوی به شبکه خبر گفت: مطالعات فنی احداث سازه ورودی به پایان رسیده و طراحی پلکان ورودی و مسیر بازدید انجام شده است و اکنون در مرحله تأمین اعتبار برای اجرای طرح هستیم و امیدواریم تا پایان سال جاری، این مجموعه برای بازدید عموم آماده شود.
وی با بیان اینکه بحث روشنایی داخلی مجموعه نیز در دستور کار قرار دارد، افزود: در گذشته روشنایی وجود داشت اما به‌مرور زمان تخریب شده که اکنون احیای آن در اولویت است.
دژمنده نه‌تنها از نظر معماری زیرزمینی، بلکه از نظر کارکرد اقلیمی نیز شاهکاری کم‌نظیر است. این فضا در تابستان‌ها خنک و در زمستان‌ها گرم باقی می‌ماند و مانند یک سردخانه طبیعی عمل می‌کند؛ نمونه‌ای درخشان از سازگاری انسان با محیط و استفاده هوشمندانه از منابع طبیعی.
دیدگاه‌ها